Rối Loạn Tăng Động Giảm Chú Ý: Nhận Biết Sớm Để Can Thiệp

Rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD đang ngày càng phổ biến, đặc biệt ở trẻ em. ADHD không chỉ ảnh hưởng đến hành vi mà còn tác động lớn đến học tập, tâm lý và mối quan hệ xã hội. Việc nhận biết và can thiệp sớm là yếu tố then chốt giúp cải thiện chất lượng sống.

Rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD là gì?

Rối loạn tăng động giảm chú ý là một dạng rối loạn phát triển thần kinh. ADHD thường khởi phát từ thời thơ ấu và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Đặc điểm nổi bật của ADHD là sự mất kiểm soát hành vi, giảm khả năng chú ý và tăng mức độ hiếu động.

Người mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc tập trung, ghi nhớ và hoàn thành nhiệm vụ. ADHD không phải là dấu hiệu của lười biếng hay thiếu kỷ luật mà là kết quả của sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng não bộ.

Nguyên nhân gây rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD

Hiện nay, nguyên nhân chính xác của rối loạn tăng động giảm chú ý vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng một số yếu tố sau có thể đóng vai trò quan trọng:

1.Yếu tố di truyền

ADHD có tính di truyền cao. Theo các nghiên cứu, khoảng 75% người mắc ADHD có người thân trong gia đình cũng gặp vấn đề tương tự. Các gen liên quan đến chức năng điều tiết dopamine – chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong việc kiểm soát hành vi và chú ý – thường được tìm thấy ở người mắc ADHD.

2. Bất thường trong cấu trúc và hoạt động của não bộ

Một số vùng não như vỏ não trước trán (prefrontal cortex) – nơi kiểm soát sự chú ý, lập kế hoạch và điều chỉnh cảm xúc – ở người ADHD thường kém phát triển hoặc hoạt động chậm hơn.
Các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và norepinephrine hoạt động không hiệu quả, ảnh hưởng đến khả năng tập trung và kiểm soát hành vi.

3. Ảnh hưởng trong thời kỳ mang thai và sinh nở

Một số yếu tố xảy ra trong quá trình mang thai hoặc khi sinh có thể làm tăng nguy cơ trẻ bị ADHD:

Mẹ hút thuốc lá, uống rượu, dùng chất kích thích trong thai kỳ
Tiếp xúc với chì, thủy ngân hoặc các chất độc khác
Sinh non, thiếu cân khi sinh, hoặc chấn thương não sớm

Những yếu tố này có thể gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thần kinh của thai nhi.

4. Môi trường sống và yếu tố xã hội

Mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp, nhưng môi trường sống có thể làm tăng mức độ biểu hiện ADHD ở trẻ:

Áp lực tâm lý trong gia đình: mâu thuẫn cha mẹ, thiếu sự quan tâm, ly hôn
Tiếp xúc nhiều với màn hình điện tử, thiếu vận động
Chế độ ăn uống nghèo dinh dưỡng, nhiều đường, thực phẩm chế biến

Dấu hiệu nhận biết rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD

ADHD có ba nhóm biểu hiện chính:

1. Thiếu chú ý

Khó tập trung vào một việc trong thời gian dài
Dễ bị xao nhãng bởi các kích thích xung quanh
Quên làm bài tập, quên mang theo đồ dùng
Khó tổ chức công việc, hoạt động

2. Tăng động

Luôn vận động, không thể ngồi yên lâu
Nói chuyện không ngừng, xen ngang người khác
Leo trèo, chạy nhảy quá mức trong tình huống không phù hợp
Khó tham gia các hoạt động tĩnh như đọc sách, xem phim

3. Bốc đồng

Trả lời khi chưa nghe hết câu hỏi
Không chờ đến lượt, chen ngang người khác
Có hành vi nguy hiểm mà không suy nghĩ hậu quả

Những dấu hiệu này cần kéo dài từ 6 tháng trở lên và xuất hiện ở nhiều môi trường (như ở nhà, trường học) để được chẩn đoán là ADHD.

Tác động của rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD

Nếu không được can thiệp kịp thời, ADHD có thể gây nhiều hậu quả lâu dài:

Học tập giảm sút: Trẻ khó tiếp thu và duy trì kiến thức
Tâm lý bất ổn: Dễ cáu gắt, lo âu, tự ti
Khó hòa nhập: Gặp khó khăn trong việc kết bạn, duy trì mối quan hệ

Tuy nhiên, nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách, người mắc ADHD vẫn có thể học tập tốt và sống thành công.

Phương pháp điều trị ADHD hiện nay

Rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát tốt bằng các phương pháp sau:

1. Trị liệu hành vi

Dạy trẻ kiểm soát cảm xúc và hành vi
Sử dụng phần thưởng, hệ thống kỷ luật tích cực
Tạo thói quen sinh hoạt rõ ràng và nhất quán

2. Can thiệp tâm lý

Tham vấn tâm lý cá nhân hoặc nhóm
Hỗ trợ cải thiện kỹ năng xã hội
Giảm lo âu và tăng khả năng thích nghi

3. Sử dụng thuốc

Một số loại thuốc có thể giúp cải thiện sự tập trung và kiểm soát hành vi
Việc dùng thuốc cần có sự chỉ định và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa

Cha mẹ và giáo viên nên làm gì khi trẻ bị rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD?

Luôn kiên nhẫn, tránh la mắng hay trừng phạt gay gắt
Tạo môi trường học tập yên tĩnh, ít kích thích
Phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường
Đưa trẻ đi khám chuyên khoa nếu nghi ngờ rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD

Kết luận

Rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD không phải là “cá tính khó bảo” mà là một rối loạn cần được thấu hiểu và điều trị đúng cách. Việc phát hiện sớm và có phương pháp hỗ trợ phù hợp sẽ giúp người mắc ADHD phát huy tiềm năng và sống hạnh phúc hơn.